Yönerge

YÜKSEKÖÐRETÝM KURUMLARI
BÝLÝMSEL ARAÞTIRMA VE YAYIN ETÝÐÝ YÖNERGESÝ
(Yükseköðretim Kurulu Baþkanlýðýnýn 10.11.2016 tarih ve 23 sayýlý Genel Kurul kararý ile yürürlüðe girmiþtir.)

BÝRÝNCÝ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak
 
Amaç
Madde 1 - (1) Bu Yönerge,  bilimsel araþtýrma, çalýþma, yayýn ve etkinliklerde uyulmasý gereken etik kurallarýný ve yükseköðretim kurumlarýnýn kendi bünyelerinde oluþturacaklarý bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarýnýn görev, yetki ve sorumluluklarý ile çalýþma usul ve esaslarýný belirlemek amacýyla hazýrlanmýþtýr.
 
Kapsam
Madde 2 - (1) Bu Yönerge,
a) Yükseköðretim kurumlarý mensuplarýnca veya yükseköðretim kurumlarýyla iliþkisine bakýlmaksýzýn kiþilerce yürürlükteki mevzuat hükümleri uyarýnca akademik unvanlarýn elde edilmesi aþamasýnda ve sonrasýnda yapýlan her tür bilimsel araþtýrma ve çalýþmalar ile gerçekleþtirilen bilimsel etkinlikler, desteklenen ve/veya yürütülen bilimsel araþtýrma-geliþtirme projeleriyle ilgili araþtýrma etiði konularýný,
b) Lisans üstü eðitim sýrasýnda yapýlan tez ve bilimsel yayýnlar ile yürütülen bilimsel araþtýrma-geliþtirme projeleriyle ilgili araþtýrma etiði konularýný,
c)  Yükseköðretim kurumlarý mensuplarýnca yurtiçinde ve yurtdýþýnda her çeþit basýn, görsel ve iþitsel yayýn organlarýnda yayýmlanan ya da yayýmlanmak üzere gönderilmiþ olan her tür yayýnla ilgili yayýn etiði sorunlarýný,
ç) Yükseköðretim kurumlarý mensuplarýnca biyomedikal araþtýrmalarda kullanýlacak deneklerde ve ekoloji ile ilgili çalýþmalarda yapýlan etik ihlallerini kapsar.
 
Dayanak
Madde 3 – (1) Bu yönerge 2547 sayýlý Kanunun 24 üncü, 42 inci ve 65 inci maddelerine dayanýlarak hazýrlanmýþtýr.

ÝKÝNCÝ BÖLÜM
Bilimsel Araþtýrma ve Yayýn Etiðine Aykýrý Eylemler
 
Madde  4 - (1) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiðine aykýrý eylemler þunlardýr:
a) Ýntihal: Baþkalarýnýn özgün fikirlerini, metotlarýný, verilerini veya eserlerini bilimsel kurallara uygun biçimde atýf yapmadan kýsmen veya tamamen kendi eseri gibi göstermek,
b) Sahtecilik: Bilimsel araþtýrmalarda gerçekte var olmayan veya tahrif edilmiþ verileri kullanmak,
c) Çarpýtma: Araþtýrma kayýtlarý veya elde edilen verileri tahrif etmek, araþtýrmada kullanýlmayan cihaz veya materyalleri kullanýlmýþ gibi göstermek, destek alýnan kiþi ve kuruluþlarýn çýkarlarý doðrultusunda araþtýrma sonuçlarýný tahrif etmek veya þekillendirmek,
ç) Tekrar yayým: Mükerrer yayýnlarýný akademik atama ve yükselmelerde ayrý yayýnlar olarak sunmak,
d) Dilimleme: Bir araþtýrmanýn sonuçlarýný, araþtýrmanýn bütünlüðünü bozacak þekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayýrýp birden fazla sayýda yayýmlayarak bu yayýnlarý akademik atama ve yükselmelerde ayrý yayýnlar olarak sunmak,
e) Haksýz yazarlýk: Aktif katkýsý olmayan kiþileri yazarlar arasýna dâhil etmek veya olan kiþileri dâhil etmemek, yazar sýralamasýný gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde deðiþtirmek, aktif katkýsý olanlarýn isimlerini sonraki baskýlarda eserden çýkartmak, aktif katkýsý olmadýðý halde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasýna dâhil ettirmek,
(2) Diðer etik ihlal türleri þunlardýr:
a) Destek alýnarak yürütülen araþtýrmalar sonucu yapýlan yayýnlarda destek veren kiþi, kurum veya kuruluþlar ile bunlarýn katkýlarýný belirtmemek,
b) Henüz sunulmamýþ veya savunularak kabul edilmemiþ tez veya çalýþmalarý, sahibinin izni olmadan kaynak olarak kullanmak,
c) Ýnsan ve hayvanlar üzerinde yapýlan araþtýrmalarda etik kurallara uymamak, yayýnlarýnda hasta haklarýna saygý göstermemek,
ç) Ýnsanlarla ilgili biyomedikal araþtýrmalarda ve diðer klinik araþtýrmalarda ilgili mevzuat hükümlerine aykýrý davranmak,
d) Ýncelemek üzere görevlendirildiði bir eserde yer alan bilgileri eser sahibinin açýk izni olmaksýzýn yayýmlanmadan önce baþkalarýyla paylaþmak,
e) Bilimsel araþtýrma için saðlanan veya ayrýlan kaynaklarý, mekânlarý, imkânlarý ve cihazlarý amaç dýþý kullanmak,
f) Dayanaksýz, yersiz ve kasýtlý olarak etik ihlal isnadýnda bulunmak,
g) Bilimsel bir çalýþma kapsamýnda yapýlan anket ve tutum araþtýrmalarýnda katýlýmcýlarýn açýk rýzasýný almadan ya da araþtýrma bir kurumda yapýlacaksa ayrýca kurumun iznini almadan elde edilen verileri yayýmlamak,
h) Araþtýrma ve deneylerde, hayvan saðlýðýna ve ekolojik dengeye zarar vermek,
ý) Araþtýrma ve deneylerde, çalýþmalara baþlamadan önce alýnmasý gereken izinleri yetkili birimlerden yazýlý olarak almamak.
i) Araþtýrma ve deneylerde mevzuatýn veya Türkiye'nin taraf olduðu uluslararasý sözleþmelerin ilgili araþtýrma ve deneylere dair hükümlerine aykýrý çalýþmalarda bulunmak.
j) Araþtýrmacýlar ve yetkililerce, yapýlan bilimsel araþtýrma ile ilgili olarak muhtemel zararlý uygulamalar konusunda ilgilileri bilgilendirme ve uyarma yükümlüðüne uymamak,
k) Bilimsel çalýþmalarda, diðer kiþi ve kurumlardan temin edilen veri ve bilgileri, izin verildiði ölçüde ve þekilde kullanmamak, bu bilgilerin gizliliðine riayet etmemek ve korunmasýný saðlamamak,
l) Akademik atama ve yükseltmelerde bilimsel araþtýrma ve yayýnlara iliþkin yanlýþ veya yanýltýcý beyanda bulunmak,
Bilimsel Araþtýrma ve Yayýn Etiðine Aykýrý Olarak Deðerlendirilemeyecek Haller
 
Madde  5 - (1) Bir baþkasýnýn özgün üslup ve ifadesinin aynen kullanmamak þartýyla, anonim bilgilerin, bilim alanlarýnýn temel bilgilerinin, matematik teoremleri ve ispatlarý gibi önermelerin çalýþmalarda kullanýlmasý etik ihlal olarak deðerlendirilemez.
 
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Yükseköðretim Kurumlarýnda Yer Alan Bilimsel Araþtýrma ve Yayýn Etiði Kurullarýnýn Oluþumu, Görevleri, Çalýþma Usul ve Esaslarý
 
Kurullarýn oluþumu
Madde 6 - (1) Yükseköðretim kurumlarý bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarý sosyal ve beþeri bilimler, saðlýk bilimleri ve fen ve mühendislik bilimleri alanlarýnda oluþturulur. Bu kurullar yükseköðretim kurumlarýnýn ilgili bilim alanlarýnda görev yapan profesör unvanýna sahip öðretim üyeleri arasýndan iki yýllýk süreyle rektör tarafýndan seçilen yediþer üyeden oluþur. Yükseköðretim kurumlarý bünyesinde yukarýdaki koþullarý saðlayacak yeterli sayýda profesör unvanýna sahip öðretim üyesinin bulunmamasý durumunda yedi üyeden oluþan bir adet bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurulu oluþturabilir.
(2) Gerekli görülmesi halinde çalýþmalarýn verimliliðini saðlamak amacýyla farklý bilim alanlarý için farklý bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarý oluþturulabilir.
(3) Belirlenen kurul üyeleri hakkýnda etik ihlalinde bulunduklarýna dair kesinleþmiþ bir adli veya idari karar bulunmamalýdýr.
(4) Etik kurallarýna aykýrý eylemi tespit edilen etik kurulu üyesinin görevi, rektörün bu konudaki kararýnýn kendisine tebliði ile sona erer.
(5) Görev süresi biten bir üye ayný usulle yeniden seçilebilir. Ýzinsiz ve özürsüz olarak üst üste üç toplantýya katýlmayan veya en az altý ay süreyle izinli olan üyenin, üyeliði kendiliðinden sona erer. Herhangi bir nedenle boþalan üyelik için, ayný usulle yeni üye seçilir.
(6) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarý baþkanlarý rektör tarafýndan seçilir. Her bir bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurulu baþkaný kurul üyeleri arasýndan bir kiþiyi baþkan yardýmcýsý olarak seçer. Baþkanýn görevinin sona ermesiyle birlikte baþkan yardýmcýlýðý görevi de sona erer.
(7) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarýnýn sekretaryasý yükseköðretim kurumlarýnýn hukuk müþavirliði tarafýndan yürütülür.
 
Kurullarýn görevleri
Madde 7 - (1) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarýnýn görevleri þunlardýr:
 
a) Etik ihlal iddialarýný incelemek; inceleme kapsamýnda Rektörlük aracýlýðýyla gerektiðinde bilirkiþi veya uzman görüþü almak, ilgili kiþi ve kurumlarla yazýþmalar yapmak, bilgi istemek ve inceleme kapsamýnda gerekli diðer iþlemleri yapmak,
b) Ýnceleme sonucunda alýnan kararlarý rektöre sunmak,
c) Akademik, araþtýrma ve yayýn etiði konularýnda muhtemel etik dýþý eylemleri ortadan kaldýrmak için, ilgili birim ya da kurum ve kuruluþlar ile iþbirliði yaparak eðitici faaliyetler düzenlenmesini saðlamak üzere rektöre önerilerde bulunmak.
 
Etik kurullarýnýn toplantý usul ve esaslarý
Madde 8 - (1) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarý üye tam sayýsýnýn salt çoðunluðuyla toplanýr ve karar alýr. Baþkanýn katýlmadýðý toplantýlarda baþkan yardýmcýsý, bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarý toplantýlarýna baþkanlýk eder.
(2) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarý çalýþmalarýný bizzat yürütür. Ancak gerektiðinde alanýnda uzman bilirkiþilerden görüþ de alabilir.
(3) Aþaðýdaki kiþiler bu düzenleme kapsamýnda yapýlan incelemelerde bilirkiþi ve uzman olarak görevlendirilemez:
a) Ýlgilinin lisansüstü tez danýþmanlarý ve doçentlik jürilerinde görev almýþ öðretim üyeleri,
b) Ýlgilinin kendi üniversitesinde görev yapan öðretim üyeleri,
c) Ýlgilinin eþi ve üçüncü dereceye kadar (üçüncü derece dâhil) kan veya sýhrî hýsýmlarý,
ç) Ýlgili ile aralarýnda husumet bulunan kiþiler.
 
(4) Ýlgilinin çalýþtýðý bilim alanýnda öðretim üyesi bulunmamasý halinde, en yakýn bilim alanýnda çalýþan öðretim üyeleri arasýndan bilirkiþi görevlendirilebilir. Ayrýca etik ihlal iddiasýnýn hukuki anlam ve kapsamýna iliþkin olarak bir hukukçu bilirkiþi de görevlendirilebilir. Birden fazla bilirkiþi atanmasý halinde her bilirkiþi ayrý rapor tanzim eder.
(5) Bilirkiþiler dosya kendilerine ulaþtýðý andan itibaren en geç bir ay içerisinde konuya iliþkin raporunu kendisine gönderilen örneðe uygun olarak hazýrlayýp gönderirler. Bu süre bir defaya mahsus olmak üzere en çok bir ay uzatýlabilir.
(6) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarý üyeleri kendileriyle, kendilerinin daha önce birlikte çalýþma yaptýklarý kiþilerle ve etik ihlalde bulunduðunu iddia ettikleri kiþilerle ilgili etik ihlali iddialarýnýn görüþüldüðü toplantýlara katýlamazlar.
 
Etik kurullarýna baþvuru ve kurullarýn çalýþma esaslarý
Madde 9 - (1) Yükseköðretim kurumuna ulaþan etik ihlal iddialarý, yükseköðretim kurumu bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarýnda incelenir.
(2) Söz konusu iddialar ile ilgili tüm bilgi ve belgeler bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarýna iletilir.
(3) Yükseköðretim kurumu, gönderilen her baþvuru dosyasý için ayrý dosya açar.
(4) Yükseköðretim kurumuna gönderilen ve etik ihlal iddiasý içeren þikâyet ve ihbar dilekçelerinde, kiþilerin doçentlik baþvuru sürecinin devam ettiðinin de belirtilmesi halinde hakkýnda etik ihlal iddiasý bulunan kiþinin devam eden bir doçentlik baþvurusunun bulunup bulunmadýðý hususu yükseköðretim kurumu tarafýndan derhal Üniversitelerarasý Kurul Baþkanlýðýndan sorulur. Üniversitelerarasý Kurul Baþkanlýðýnca devam eden doçentlik baþvurusunun bulunduðunun bildirilmesi halinde iddialar ile ilgili tüm bilgi ve belgeler Üniversitelerarasý Kurul Baþkanlýðýna gönderilir.
(5) Etik ihlali iddiasý sebebiyle hakkýnda inceleme baþlatýlan kiþilerden iddialara iliþkin olarak gerekli bilgi ve belgelerle birlikte yazýlý savunmalarý istenir. Ýlgili kiþiler, savunma talep yazýsýnýn kendilerine ulaþtýðý tarihten itibaren on beþ gün içerisinde savunmalarýný vermedikleri takdirde, bu durumun savunma istem yazýsýnda belirtilmesi koþuluyla kurul, diðer bilgi ve kanýtlara dayalý olarak karar verebilir. Hakkýnda inceleme baþlatýlanlar, yazýlý savunmalarýný sunmak üzere iddialarý içeren evraklarýn bir örneðinin kendilerine verilmesini talep etmeleri halinde, incelemeyi yürüten ilgili kurulca savunma istenmesi yönünde bir karar alýnmaksýzýn da doðrudan yazýlý savunmalarýný sunabilirler. Ancak bu halde bu kiþilerden yeniden yazýlý savunma istenmeden de incelemeye devam edilebilmesi için, iddialarý içeren evraklarýn teslimine iliþkin tutanakta, teslim tarihinden itibaren on beþ gün içerisinde savunmasýný vermedikleri takdirde diðer bilgi ve kanýtlara dayalý olarak karar verileceðinin açýkça belirtilmesi þarttýr. Gerekli görülen hallerde savunma sözlü olarak da alýnabilir.
(6) Alýnacak kararlar, ilgili bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurulunda tartýþmaya açýldýktan sonra oylanýr ve kurul üyelerince imzalanýr. Karara muhalif kalan üye karþý oy gerekçesini yazmak zorundadýr.
(7) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarýnca alýnan nihai kararlar inceleme raporu niteliðinde olup, bu kararlar onaylanmak ya da baþka bir karar alýnmak üzere rektöre sunulur.
 
(8) Kurul üyeleri, uzman ve bilirkiþiler yaptýklarý incelemeyle ilgili edindikleri bilgi ve belgeleri açýklayamazlar.
(9) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarýnýn inceleme sürecinde diðer kurum ve kuruluþlarla her türlü yazýþmalar rektörlük aracýlýðýyla yapýlýr.
 
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Çeþitli ve Son Hükümler
 
Ýnceleme sonucunda yapýlacak iþlemler
Madde 10 - (1) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiðine aykýrý eylemlerde bulunduðu tespit edilen kiþiler hakkýnda ilgili mevzuat uyarýnca gerekli disiplin iþlemleri ile diðer idari, hukuki ve cezai iþlemler yükseköðretim kurumu tarafýndan yapýlýr.
(2) Etiðe aykýrý eyleme konu olan eserle daha önce akademik unvan elde edilmiþ ise kiþi hakkýnda yapýlan iþlemler sonucunda alýnan etik ihlal kararý sebebiyle bu unvanýn geri alýnýp alýnmayacaðý hususu da ilgili yükseköðretim kurumu tarafýndan deðerlendirilir.
(3) Etiðe aykýrý eylemlerin gerçekleþmesi halinde asýl müellif, zarar gören veya haklarý olumsuz etkilenen kiþi ve kuruluþlarýn rýza göstermesi ilgililerin sorumluluðunu ortadan kaldýrmaz.
(4) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiðine aykýrý bir eylemin tespit edilmesi halinde yükseköðretim kurumu tarafýndan ilgili yayýnýn ortak yazarlarýnýn görev yaptýklarý kamu kurumuna da bilgi verilir.
(5) Etik ihlal kararlarý en geç bir ay içerisinde Yükseköðretim Kurulu Baþkanlýðýna bildirilir.
 
Gizlilik
Madde 11 - (1) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarýnýn kararlarý, genel düzenlemeler dýþýnda gizlidir, etik kurullarýn tespitleri hakkýnda bu Yönergede belirtilen kiþi ve kuruluþlar ile baþvuru sahibinden baþkasýna bilgi verilmez.
 
Yeniden inceleme
Madde 12 – (1) Bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarýnda daha önce incelenen ve esasý hakkýnda bir karar verilen eserlere iliþkin ayný iddialarla yapýlan baþvurularda yeniden bir inceleme yapýlamaz. Bu halde eserlerin ve eserlere iliþkin iddialarýn tamamen ayný olduðunun ilgili bilimsel araþtýrma ve yayýn etiði kurullarýnca tespit edilmesi þarttýr.
 
Etik ihlallerine iliþkin kayýtlar
Madde 13 - (1) Bu düzenleme kapsamýnda yapýlan inceleme sonucunda alýnacak kararlar yükseköðretim kurumu tarafýndan gizlilik ilkesine riayet edilmek suretiyle uygun bir þekilde dosyalanýp saklanýr.
 
(2) Doçentlik sýnavýna baþvuruda bulunan adaylar dýþýnda kalan kiþiler hakkýndaki bilimsel araþtýrma ve yayýn etiðine iliþkin þikayet ve ihbar baþvurularý, iddiada bulunulan kiþinin eylemi gerçekleþtirdiði sýrada baðlý bulunduðu yükseköðretim kurumunca deðerlendirilerek karara baðlanýr.
 
Yürürlük
Madde 14 - (1) Bu Yönerge, Yükseköðretim Kurulu tarafýndan kabul edildiði tarihten itibaren yürürlüðe girer.
 
Yürütme
Madde 15 - (1) Bu Yönerge hükümlerini Yükseköðretim Kurulu Baþkaný yürütür.
 
Geçici Madde 1 – (1) Yükseköðretim kurumlarý etik kurullarýný, bu Yönergede belirtilen yeni kriterlere uygun olarak Yönergenin yürürlüðe girmesinden itibaren en geç üç ay içinde oluþtururlar.